زیارت ناحیه مقدسه یکی از زیارتهای امام حسین علیه‌السلام است كه از جانب حضرت حجت(عج) صادر شده ‌است. این زیارت با درود بر پیامبران و اهل بیت پیامبر اكرم(ص) و امام حسین(ع) و یاران باوفایش در کربلا آغاز می‌شود. آنگاه به شرح اوصاف و کردار حضرت پیش از جنگ، زمینه‌های جنگ، شرح شهادت و سختی‌های ایشان، و عزادار شدن همه هستی می‌پردازد. در پایان، با توسل به اهل بیت و دعا پایان می‌پذیرد. آنچه در پی می‌آید، نوشتاری روشنگر در همین زمینه است.
زیارت «ناحیه مقدسه» سوگنامه تأثرانگیز و مرثیه سوزناك امام مهدى(عج) براى جد بزرگوارش حضرت سیدالشهدا(ع) در روز عاشوراست كه عاشقان و شیفتگان اهل بیت در روز عاشورا و غیر آن زمزمه‌اش مى‌كنند. امام زمان(عج)، كسى كه زمان در اختیار او و تمام صحنه‌ها و لحظه‌های هر روز در مقابل نگاه اوست. با چشمی نافذ جاى جاى دشت بلا و لحظه به لحظه حماسه عاشورا را مشاهده و سوز عطش و سوزش سیلى و تازیانه را بر پیكر عاشورائیان لمس مى‌كند.
هیچ زیارتى همانند این زیارت، عمق فاجعه كربلا را بیان نكرده است. در حقیقت این زیارت آموزه‌هایى از عشق، معرفت، عرفان، سوز، حماسه و توسل است. در عین حال كه مرثیه است، مسؤولیت آفرین و حركت‌ساز هم هست. این زیارت شامل ده بخش كلى است:
1. سلام
این نام الهى و زمزمه بهشتیان، رمز گشایش و سلامت است. سلام درنوردیدن فاصله‌ها و نشانه نبودن فاصله است. راستى در طلیعه كدام زیارت «سلام» نیست؟ اما این زیارت از اكثر قریب به اتفاق آنها بیشتر سلام دارد كه مجموع آنها در چهار محور بیان شده است:
1ـ1. سلام بر انبیا: در ابتداى این زیارت نام 23 تن از انبیاى الهى علیهم‌السلام ذكر شده است كه سلام بر آنها و اعتراف به مقامات و فضایل آنان، زائر را به جایگاه توحید و نبوت رهنمون می‌سازد. در اینجا دقت به دو نكته بسیار ضرورى است:یك) معدن تمام این حسنها و جلالتها، ذات اقدس الهى است و «نبوت» رشته پیوند خلق و خالق است و استحكام آن به امر «ولایت» می‌باشد كه در دنبال به آن اشاره شده است. دو)اغلب صفات ذكر شده انبیا یادآور رنج و محنت‌هاست؛ مانند صبر ایوب و زكریا، شهادت یحیى علیهم‌السلام و... كه قابل مقایسه با مصائب كربلا نیست.
2ـ1. سلام بر اولیاى دین: امام زمان(عج) در سه جاى این زیارت براى زائر درس و پیام امام شناسى دارد:
یكم. در اوایل زیارت بعد از سلام بر پیامبران، نام چهار تن از اصحاب كسا(علیهم‌السلام) با ذكر برخى از خصوصیاتشان بیان شده است:
ـ سلام بر امیر مؤمنان كه تنها او شایستگى و افتخار برادرى با رسول خدا صلى‌الله علیه وآله را داشت.
ـ سلام بر فاطمه كه دختر و پاره تن رسول خداست.
ـ سلام بر امام حسن مجتبى كه جانشین پدر بزرگوار خود بود.
ـ سلام بر حسین كه خونش را به اسلام هدیه كرد.
دوم. در قسمت دعا و درخواست امام زمان(عج)مى‌آموزاند كه امام‌شناسى به هنگام توسل، تنها راه است؛ لذا زائر، خداوند متعال را به انوار طیبه معصومین قسم می‌دهد و نام ائمه هدی را ـ یك به یك ـ ذكر كرده، سپس درخواستش را عرضه مى‌دارد.
سوم. در دعاى قنوت دوباره یاد ائمه شكوفا می‌شود و ویژگی‌هاى پنج تن آل عبا در این قسمت بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
3ـ1. سلام بر روح زیارت: سلام بر سالار شهیدان در زیارتهاى دیگر یك جا و به صورت كلى آمده است؛ ولى در این زیارت سلام، گاهى با ذكر نام و فضایل و عملكرد ایشان و گاهى بر اعضا و جوارح بیان شده است.
ـ سلام بر اعضا و مصیبت جانسوز آنها: «السلام على الشیب الخضیب: سلام بر محاسن به خون خضاب شده».
ـ «السلام على الخدّ التریب: سلام بر گونة خاك‌آلود».
ـ «السلام على الثغر المقروع بالقضیب: سلام بر لبى كه با نى زده شد».
ـ «السلام على الرأس المرفوع: سلام بر سرى كه بالاى نیزه شد».
ـ «السلام على الاجساد العاریه فى الفلوات: سلام بر اجسادى كه برهنه در بیابان رها شد».
نكته قابل دقت در این بخشها، اشاره به نوع مصیبت‌هاست كه عمق فاجعه یزیدیان و مظلومیت اهل بیت را روشن می‌سازد.

ذكر فضایل و مناقب سیدالشهدا(ع)
در بخشى از سلامها به نمونه‌اى از فضایل و كرامات امام حسین علیه‌السلام اشاره شده است؛ مانند: «السلام على ابن خاتم الانبیاء: سلام بر فرزند خاتم پیامبران»، «السلام على من بكته ملائكه السماء: سلام بر كسى كه فرشتگان آسمان بر او گریستند»، «السلام على من اطاع الله فى سره و علانیته: سلام بر كسى كه در آشكار و نهان اطاعت خدا كرد»، «السلام على من جعل الله الشفاء فى تربته: سلام بر كسى كه خداوند شفا را در تربت او قرار داده است»، «السلام على من الاجابه تحت قُبـته: سلام بر كسى كه دعا زیر گنبدش اجابت می‌شود»، «السلام على مَنِ الائمه من ذریته: سلام بر كسى كه امامان از فرزندان او هستند».
در روایتى نیز آمده است: «انه سبحانه، عوض شهادَته بثلاث خصال جعل الشفاء فى تربته و اجابه الدعاءِ تحت قبته والائمه من ذریته:خداوند سبحان در ازای شهادت امام حسین، سه موهبت به او عنایت كرد: شفا در تربتش، اجابت دعا در زیر گنبدش و ائمه را از ذریه‌اش قرار داد»؛ لذا امام صادق علیه السلام به هنگام بیماری، دستور دادند شخصى به كربلا برود و برایشان دعا كند.

4ـ1. سلام بر حسینیان
یاران امام حسین علیه السلام اصحاب فداكارى بودند كه در رأس اصحاب و یاران تمام انبیا و اولیا بوده و هستند؛ همان طورى كه امام خود فرمود: «انى لا اعلم اوفى و لا خیراً من اصحابى: من یارانى باوفاتر و بهتر از اصحاب خود سراغ ندارم.» امام‌زمان(عج) بر یاران پاكباز و سربازان مخلص، سلامهایى می‌كند كه مانند سلام بر مولایشان است، تا زائران بیاموزند براى یاورى ولى زمان چگونه باید بود:
ـ «السلام على النفوس المصطلمات: سلام بر بدنهاى به زنجیر كشیده شده».
ـ «السلام على الارواح المختلسات: سلام بر روحهاى به پنهانى برده شده».
ـ «السلام على الاجساد العاریات: سلام بر پیكرهاى عریان».
ـ «السلام على الجسوم الشاحبات: سلام بر جسمهاى نحیف و رنگ باخته».
ـ «السلام على الابدان السلیبه: سلام بر بدنهاى جامه ربوده».
ـ «السلام على المجدلین فى الفلوات: سلام بر جنگاوران بیابان».
ـ «السلام على النازحین عن الاوطان: سلام بر دورافتادگان از وطن».

2. دلدادگى به امام حسین(ع)
خدمت در محضر سالار شهیدان و توفیق یارى حضرت و شمشیر زدن در ركاب او، از بزرگترین توفیقات الهى بود كه نصیب برخى از خواص آن عصر شد. امام زمان(عج) نیز عاشق جد بزرگوار خود و مشتاق خدمت به اوست و به ما نیز می‌آموزاند كه باید این چنین بود كه می‌فرماید: «اگر روزگار مرا به تأخیر انداخت و مقدرات از یارى و نصرت تو در روز عاشورا بازداشت، صبح و شام بر تو ندبه می‌كنم و به جاى قطرات اشك برتو خون می‌گریم».

3. اوصاف، ویژگیها و سیرت حسینی
امام زمان(عج) در این باره می‌فرماید: امام حسین(ع) داراى حسب و نسب شریف و ارزشمند و منقبت‌هاى فراوان و سوابق درخشان و متخلق به اخلاق نیكو است. به نمونه‌هایى از این فضایل در چهار بخش اشاره مى‌شود:
1ـ3. فعالیتهاى اجتماعى: حضرت در این خصوص خطاب به جد بزرگوارشان مى‌گوید: «اشهد انك قد اقمت الصلاه و آتیت‌الزكاه و امرت بالمعروف و نهیت عن المنكر و العدوان: گواهى می‌دهم كه تو نماز را بر پا داشتی و زكات پرداختی...»، «و سننتَ السنن واطفأت الفتن و دعوتَ الى الرشاد و اوضحْتَ سبل السداد: سنتها را انجام دادی و آشوبها را فرو نشاندى، به پاكى و راستى خواندی و راههاى صلاح را روشن و مبین ساختى»، «و لعماد الدین رافعا و للطغیان قامعا و للطغاه مقارعا و للامه ناصحا: بر پا دارندة پایه و اساس دین، و درهم كوبنده طغیان و سركشى، سختگیر و كوبنده بر آشوبگران و طغیانگران و نصیحتگر امت بودى».
«تَحوط الهُدى و تنصره و تبسط العدل و تنشره و تنصرالدین و تظهره، و تَكف العابِثَ و تَزجره و تأخذ للدنى من الشریف، و تساوى فى الحكم بین القوى والضعیف: نگاهبان هدایت و یاور دین، گستراننده عدالت و یاریگر و نمایانگر دین بودى. بازیچه دین را از كارش باز داشتی و او را منع نمودى. حق زیردستان را از موالیشان گرفتی و بین قوى و ضعیف در قضاوت به مساوات رفتار كردى».
2ـ3. مطیع بودن: این قسمت جلوه‌اى خاص دارد و به زائر می‌آموزاند: باید مطیع مولاى زمان بود: «و كنتَ لله طائعاً و لجدك محمد صلى الله علیه وآله تابعاً و لقول ابیك سامعا و الى وصیه اخیك مسارعا: همواره نسبت به خدا فرمانبردار و نسبت به جدت، پیرو و نسبت به فرموده پدرت، مطیع و شنوا بودى و وصیت و سفارش برادرت را به انجام رساندى».
3ـ3. مردم و اسلام: در این قسمت، امام حسین علیه‌السلام چنین توصیف شده است: «كنتَ ربیع الایتام و عصمه الانام و عز الاسلام و معدن الاحكام و حلیف الانعام سالكاً طرائق جدك و ابیك: تو بهار یتیمان و ملجأ و پناهگاه مردم و عزت اسلام و كانون احكام و هم پیمان بخشش‌ها و نیكو كارى، رهرو راه جدت و پدرت بودى»؛ «و للاسلام و المسلمین راحما و للحق ناصرا و عند البلاء صابرا و للدین كالئاً و عن حوزته مرامیا: براى اسلام و مسلمین مهربان و یاور حق و صبور و بردبار در هنگام بلا و محافظ دین و نگهبان آن بودى».
4ـ3. عبودیت: سالار شهیدان كه به بیان امام زمان شب زنده‌دار (متهجداً فى الظلم) و عابد و زاهد روزگار خویش بود، به ما درس چگونه زیستن را مى‌آموزد. این مبحث نقطه مهمى در این زیارت و داراى معانى بلندى است: «كنت للرسول‌ صلى الله علیه وآله، ولداً و للقرآن سنداً و للامه عضدا...: تو براى پیامبر، فرزند و براى قرآن، سند و براى امت، بازویى بودى. در طاعت خدا تلاشگر و نسبت به عهد و پیمان، حافظ و مراقب بودى. از راه فاسقان سر برمى‌تافتى و هر چه توان داشتى، در راه احیاى احكام خدا بذل نمودى. ركوع و سجود طولانى داشتى و نسبت به دنیا زاهد و پارسا بودى و با دیده وحشت‌زده بدان نگاه می‌كردى». امام زمان(عج) در این عبارتِ بسیار جالب و جامع، جد بزرگوار خود را با ده عنوان وصف كرده است كه به نحو مستقیم یا غیرمستقیم، عبودیت حضرتش را بازگو می‌كند:
ـ امام حسین فرزند رسول خداست.
ـ او سند و پشتوانه قرآن (روح قرآن) است.
ـ توان اسلام، امامت است و امام حسین علیه‌السلام بازوى پرتوان امت و دین اسلام در همه اعصار است.
ـ در راه اطاعت پروردگار سختكوش و تلاشگر بود.
ـ آن بزرگوار نگهدار عهد و میثاق است و با خدا و خلق او در عهد و پیمان، استوار و با وفاست.
ـ آن حضرت از راه و روش فاسقان رویگردان بود و از راه مسامحه و مداهنه وارد نمى‌شد.
ـ سوز حضرت دردمندانه بود؛ مانند كسى كه بار سنگینى از غصه در دل دارد و درد سینه‌اش جراحتى التیام‌ناپذیر است.
ـ آن حضرت ركوع و سجده‌هاى طولانى داشت.
ـ نسبت به دنیا زاهد و بى علاقه بود.
ـ نظر او به دنیا، نظر وحشت‌زدگان بود و آنجایى كه نظر دیگران به دنیا عاشقانه و دل پسندانه بود، نظر حضرت، مانند انسان هراسان بود.

4. طرح نهضت و زمینه‌هاى قیام
هر واقعه و انقلابى كه در جهان به وقوع می‌پیوندد، نتیجه علل و عواملى است كه در به وجود آمدن آن، نقش به‌سزایى دارد. پیدایش پدیده عاشورا نیز مرهون علل و عواملى است كه رهبر این قیام، آنها را بازگو فرموده است. علتهایى مانند: فساد دستگاه خلافت و رهبرى، ظهور بدعتها، انحطاط اخلاقى و خطر بازگشت به جاهلیت، بى عدالتى و گسترش ظلم و منكرات و... از جمله عوامل قیام سالار شهیدان است. امام زمان(عج) در این خصوص خطاب به جد بزرگوارش می‌گویند: «حتى اذا الجور مَد باعَهُ، واسفر الظلمُ قِناعه و دَعَا الغى اَتباعه، و انت فى حرم جدك قاطن و للظالمین مباین...: تا آنگاه كه ظلم و بیداد دست از آستین بیرون آورد و با سلاح به میدان آمد و گمراهان در ضلالت خود غرق شدند؛ در حالى كه تو در حرم جدت ساكن، و از ستمگران دورى گزیده بودى، در خانه و محراب به سر برده، از امیال و شهوات بر كنار و با قلب و زبان به مقدار توان زشتى را زشت می‌شمردى».
«ثم اقتضاكَ العِلْم للانكار، و لِزَمكَ ان تجاهد الفجار، فَسِرْتَ فى اولادك و اهالیكَ و شیعتك و موالیك...: آنگاه كه موقعیت مقتضى گردید، پرچم مخالفت برداشتی و با مخالفان كارزار كردى، با فرزندان و خاندان و پیروان و دوستان به راه افتادی و با حكمت و پند و اندرزهاى نیكو به سوى خداوند خواندی، و به بر پا داشتن حدود و فرمانبرى از معبود امر نمودى و از پلیدى و سركشى بازداشتی و با ظلم و ستم مقابله كردى».

5. توصیف صحنه كربلا
این بخش نقطه اوج این مرثیه جانسوز است و هر انسانى كه توصیف این صحنه‌ها را می‌شنود، آبشار اشك و طوفان غم و اندوه، امانش را مى‌بُرد. امام زمان علیه‌السلام در این قسمت می‌فرماید: «پس از آنكه آنان را از كار خود بازداشتی و حجت و دلیل را برایشان تأكید نمودى؛ بیعتت را شكستند و بر پروردگار و جدت خشم گرفتندو با تو جنگیدند. و آن شخص ملعون به لشكریانش دستور حمله داد، تو را از آب و وارد شدن به آن بازدارند... تیرها و سنگها را به طرف تو پرتاب كردند و دستهاى جنایتكارشان را براى نابودی‌ات گشودند... پس از هر سو تو را محاصره كردند و زخمهاى عمیق بر تو وارد ساختند... تا اینكه تو را از اسبت انداختند و مجروح بر زمین افتادى، اسبها با سمهایشان بر تو تازیدند و ستمگران شمشیرهاى برانشان را بر تو فرود آوردند...و الشمر جالس على صدرك، و مولغٌ سیفه على نحرك، قابض على شیبك بیده، ذابح لكِ بمُهَندِهِ: در حالى كه شمر بر روى سینه‌ات نشسته و شمشیرش را بر گودى زیر گلوى تو فرو برده و محاسنت را با دستش گرفته بود، سرت را با شمشیر خود برید!»

6. مرثیه و مصیبت بعد از عاشورا
ظلم و ستم یزیدیان با كشتن فرزند پیامبر خدا صلى الله علیه وآله پایان نپذیرفت و كینه‌هاى خود را ادامه دادند. امام(عج) در این مورد مى‌فرماید: «و رُفع على القناه رأسُكَ و سُبى اهلُكَ كالعبید، وصُفدوا فى الحدید، فوق اَقتابِ المطیاتِ، تلفحُ وجوهُهُم حر الهاجرات، یساقون فى البراری والفلوات، ایدیهم مغلوله الى الاعناقِ، یطافُ بهم فى الاسواق: سرت بر فراز نیزه قرار داشت و خانواده‌ات همچون بندگان اسیر و در غل و زنجیر قرار گرفتند. چهره شان از گرما مى‌سوخت و در بیابانها و دشتهاى پهناور پیش برده می‌شدند، دستهایشان به گردن آویخته و در بازارها آنان را می‌گرداندند».

7. بازتاب این جنایات
در جایى كه: «اذا مات العالم ثلم فى الاسلام ثلمه لا یسدها شىء» است، با شهادت امام حسین علیه‌السلام عالم چطور خواهد بود؟ امام زمان(عج) این ضایعه عظمى را مساوى با كشتن اسلام و... بیان مى‌فرماید: «واى بر سركشان گنهكار! به كشتنت اسلام را كشتند و نماز و روزه را بیهوده و مهمل گذاشتند. سنتها و احكام را شكستند و پایه‌هاى ایمان را نابود كردند. آیات قرآن را تحریف و در فساد و دشمنى سخت تلاش نمودند... كتاب خدا رها شد و به حق خیانت گردید».
«وفقد بفقدك التكبیر والتهلیلُ والتحریم والتحلیلُ والتنزیل والتأویلُ وظهر بعدك التغییر والتبدیلُ والالحاد والتعطیلُ والاهواء والاضالیلُ والفتن والاباطیل: با رفتن تو، الله اكبر، لااله الاالله، حرام و حلال، تنزیل و تأویل از میان رفت. پس از تو تغییر، تبدیل، بى دینى، كفر، خواهشهاى نفسانى، گمراهى‌ها، آشوبها، بیهودگى‌ها و باطلها آشكار شد».

8. بازتاب این مصیبت در هستی
عظمت این مصیبت به نحوى است كه سرتاسر هستى، عزادار و به ماتم و سوز و ندبه نشستند: «پیامبر آشفته‌خاطر شد و دلش گریست و به خاطر تو فرشتگان و پیامبران به او تسلیت گفتند و به خاطر تو مادرت زهرا سوگوار و مصیبت‌زده شد. فرشتگان مقرب براى سوگوارى و تسلیت گفتن به پدرت امیر مؤمنان نزد او می‌رفتند و برایت در اعلى علیین مجلس عزا و ماتم بر پا شد... آسمان و ساكنانش، بهشت و خزانه‌دارانش، و كوههاى گسترده بر روى زمین و كرانه‌هایش، و دریاها و ماهیانش، و جنیان و فرزندانشان و خانه خدا و مقام ابراهیم و مشعرالحرام و حل و احرام براى تو گریستند».

9. نیایش و دعا
چه زیبا و پر بهاست كه عرض ارادت به ساحت مقدس سالار شهیدان را وسیله‌اى براى ارتباط و انس با خداوند متعال قرار داد. «دعا» سبب بینش و معرفت عمیق، موجب آرامش و سكون نفس و تشخیص رذایل از فضایل، محرك به سوى خوبیها، بازدارنده از كژیها، سازنده روح و روان و ایجاد‌كننده روح تعهدات اجتماعى است. انگاره‌هاى یاد شده در این بخش از این زیارت مقدس، موج مى‌زند. علاوه بر آنكه امام زمان(عج) ضمن دعاها به ما می‌آموزد كه در این هنگام، توسل به ائمه اطهار تنها راه است و با سیر در این دعا مى‌آموزیم كه محور دعاها چه باشد و چگونه دعا كنیم.

10. نماز زیارت: شایان توجه است كه مكمل این زیارت ـ خصوصاً قسمت اخیر آن ـ نماز خاص زیارت است كه با سوره‌هاى انبیا و حشر خوانده مى‌شود و داراى یك دعاى بسیار عالى در قنوت است.